Penmail – gratis digitaal kwartaalblad
PENMAIL – Informatie over kinder- en jeugdhandschrift
Uitgave: Werkgroep Kinderhandschrift
Redactie: Dick Schermer (dick.schermer@upcmail.nl)
Doel en doelgroep
Met deze Penmail willen we mensen met belangstelling voor het handschrift van kinderen en jeugdigen regelmatig informeren. We vermoeden dat er bij meerdere groepen behoefte bestaat aan regelmatige informatie op dit gebied: Schrijfpedagogische Hulpverlening (SPH), Vereniging van Leraren Schoonschrijven en Machineschrijven (VLSM), Nederlandse Orde van Grafologen (NOG), Landelijke Bond van Remedial Teachers (LBRT), Onderwijsadviesdiensten (schrijfspecialisten), schrijftherapeuten.
Afbakening
Penmail zal zich vooral richten op de volgende terreinen: Schrijfonderwijs, schrijfmethoden, schrijfmateriaal, schriftontwikkeling, schrijftests, verband tussen handschrift en persoonlijkheid, pedagogische grafologie. Informatie op het gebied van krabbels, tekeningen en kalligrafie vallen buiten onze doelstelling.
Abonneren op Penmail en downloaden
Abonneren kan door het Contactformulier in te vullen of mail te sturen naar Dick Schermer: dick.schermer@upcmail.nl
Alle Penmails zijn ook te downloaden bij DOWNLOADS.
De laatst bijgevoegde Penmail is van januari 2025.

Bundels van Dick Schermer
Sinds december 2005 zet Dick Schermer zich in voor de ontsluiting van literatuur over kinderhandschrift en schrijven die moeilijk toegankelijk is voor het grote publiek. Deels omdat de bronnen zelf moeilijk toegankelijk zijn doordat ze vaak in kleine oplagen voor een gespecialiseerd publiek zijn verschenen, deels doordat ze vaak alleen maar in druk en niet digitaal zijn verschenen. Bijna altijd zijn het publicaties die in het Engelse of Duitse taalgebied zijn verschenen. Dick heeft vele hiervan vertaald en soms ook samengevat in het Nederlands. Het resultaat is een reeks bundels met steeds een aantal artikelen. In februari 2025 zijn er 141 bundels verschenen.
Bundel aanschaffen?
Wie een bundel wil aanschaffen kan contact opnemen met Dick Schermer (dick.schermer@upcmail.nl).
De bundels kosten € 3,50 per stuk. De bundels worden digitaal geleverd verzonden.
In de Downloads onderaan is te vinden:
– Een overzicht van de inhoud van alle tot nu toe verschenen bundels met een opsomming van de daarin verschenen artikelen.
– Een trefwoordenoverzicht
– Een overzicht van auteurs waarvan werk is vertaald.

Inhoud laatst verschenen Bundels
Bundel 140
- Ervaringen van leraren met leerlingen in groep 1 met het oog op voorbereidend schrijven, Rene Annandale, 2019 (2 p.)
- Tien manieren om de schrijfvaardigheid van je kind te helpen verbeteren, Reading Eggs, 2024 (2 p.)
- Uit ons laatste onderzoek blijkt dat kinderen een schrijfcrisis hebben, National Literacy Trust, 2024 (3 p.)
- Ook gekrabbel verraadt het karakter, Minna Becker, 1950 (2 p.)
- De opleving van handschrift in het onderwijs, Victor Stationery, 2024 (4 p.)
- Oefen je nog of schrijf je al? Een onderzoek naar leren schrijven in het tweede leerjaar met suggesties voor lesgeven, Sibylle Hurschler Lichtsteiner, 2023 (6 p.)
- Onderzoek naar handschriftonderwijs door leerkrachten in de eerste klas, Derya Arslan, 2012 (4 p.)
- De toekomst kan niet zonder ons cultureel erfgoed handschrift, Edda Manley, 2024 (2 p.)
- Herken schrijfvaardigheid bij 5-6-jarigen, Dian Putri Redinanti & Windi Dwi Andika, 2023 (3 p.)
- Heropleving van het handschrift in het digitale tijdperk, Marissa Byler, 2024 (2 p.)
- Vloeiend handschrift bij vijfdeklassers met langzaam handschrift: ontwerpstudie met één onderwerp, Rui A. Alves, 2018 (4 p.)
- Ook gelezen dat het basisonderwijs veel meer aandacht moet besteden aan rekenen, taal en schrijven? Ans van Zuijlen, 2024 (4 p)
- Onze Koning krijgt “Heermann-schrijfles”, Ans van Zuijlen, 2024 (1 p.)
- Wij vergeten het handschrift, Lara Malberger, 2018 (3 p.)
- Het vermogen van kinderen een motorische vaardigheid te leren is gerelateerd aan schrijf- en leesvaardigheid, Esther Adi-Japha, c.s., 2016 (3 p.)
- Voordelen van schrijven boven typen, Platform Handschriftontwikkeling, 2024 (2 p.)
- Hoe met de hand schrijven geheugen en leren stimuleert, Oxfordlearning, 2024 (2 p.)
- Hoe je de schrijfvaardigheid van kinderen kunt verbeteren: 14 eenvoudige tips, Oxfordlearning, 2016 (3 p.)
- Uit ons onderzoek blijkt dat kinderen met de hand betere teksten produceren. Maar ze hebben ook toetsenbordvaardigheden nodig, Tracy Walsh, 2024 (4 p.)
- Waarom we het schrijven met de hand terug moeten brengen, Doaa Abdel-Baky, 2024 (3 p.)
Bundel 141
- Handschrift – Uitstervende kunst of belangrijke vaardigheid? Child Success Center, 2021 (3 p.)
- Het belang van schrijven voor leerlingen van vandaag, EPS-learning, z.j. (3 p.)
- Het kinderhandschrift sterft uit, Tim Sigsworth, 2024 (1 p.)
- Leren noteren: leerstof actief verwerken tijdens de les, Gertjan Vermeulen, 2024 (3 p.)
- Een leuke, motiverende benadering voor het ontwikkelen van schrijfvaardigheid, National Handwriting Association, z.j. (3 p.)
- Het belang van handschriften hoe het aan te leren, Rachel Beiswanger, 2024 (5 p.)
- Einde van het handschrift? De langzame en vergeetachtige dood van de pen, Paul Smith, 2024 (3 p.)
- Handschriftonderwijs in een notendop, National Handwriting Association, 2024 (1 p.)
- Kleuters ontdekken relaties tussen mondeling-schriftelijk en klank-letter, Ministère de l’ éducation nationale, 2015 (2 p.)
- Slordig handschrift? Korte handleiding om slordig schrijfwerk te verhelpen, Colleen Beck, 2024 (7 p.)
- De evolutie van het schrijven, Dr. Marc Seifer en Edda Manley, 2024 (3 p.)
- Editie voor studenten: De kracht van schrijven, Letts of London, 2024 (2 p.)
- Impact van handschrifttraining op vloeiendheid, spelling en tekstkwaliteit bij derdeklassers, Sibylle Hurschler Lichtsteiner, Werner Wicki & Peter Falmann, 2018 (3 p.)
- Schrijven met de hand, voor altijd verloren? The Sky`s The Limit, 2023 (2 p.)
- Schrijven versus typen: Onderzoek toont aan dat kinderen beter leren door te schrijven, RTT News, 2024 (2 p.)
- De kracht van handschrift, WIMA, 2025 (2 p.)
- Relatie tussen empathie en verantwoordelijkheid bij leerlingen in groep 5: een voorbeeld uit Turkije, IJELS AIAC, 2018 (2 p.)
- Waarom schrijven met de hand beter is voor je hersenen – Verbetering hersenverbindingen en ondersteuning emotionele gezondheid, Dr. Pamela B. Rutledge, 2024 (3 p.)
- Verslag over het Pedagogisch-Grafologisch Instituut Hamburg, Minna Becker, z.j. (2 p.)
- Schrijftherapie voor schoolgaande kinderen, Katie Bechamp, 2024 (4 p.)
- Hulptechnologie die je kunt gebruiken nadat je alles met schrijven hebt geprobeerd, Victoria Wood, 2025 (5 p.)
Momenteel is er ook informatie beschikbaar (zie downloads) over de volgende onderwerpen:
– Atlas en beschrijving van puberteitskenmerken Een beschrijving van een aantal kenmerken die veel voorkomen in het handschrift van (pre)pubers en adolescenten.
– De Big 5 Een model dat internationaal steeds meer geaccepteerd is als het toonaangevende instrument voor het in kaart brengen van (persoons)eigenschappen.